ДЮРДЬОВСКИ РУСНАЦИ И ЗЛУЧЕНЄ ВОЙВОДИНИ ҐУ КРАЛЬОВИНИ СЕРБИЇ 1918. року

У швижо обявеним руско-словским “Руским Християнским календаре» за лєм цо начате Лїто Господнє 2019., у рубрики рочнїцох и ювилейох видруковани виривок єдней скорейшей роботи нашого, каждого респекту заслужного, младого и углядного, а пишемнїцки продуктивного историчара, др Дюри Гардия. Спомнута його историйно-виглєдовацка робота, була 2018. р. публикована у интердисциплинарним науковим часопису за теорию и социолоґию култури и културней политики под назву «Култура, Заводу за преучованє културного розвитку, Беоґрад (ч. 159, на бокох: 70-92).

Репродуковани виривок спомнутей историйней роботи др Дюри Гарди пошвецел, з єдного боку дружтвено-политичному дїйствованю и общому становиску Бачванских Руснацох, а з другого, улоги тедишнього Новосадского грекокатолїцкого пароха Йована Храниловича вопросу историйней подїї Присоєдинєня Войводини ґу Сербиї 1918. року.

Медзи иншим, интенция автора статї, а и редакциї Календара, як то я особнє видзим, состої ше у намаганю фактоґрафски, историйно и документовано представиц, з єдного боку позитивне и одобруюце «єдиномислиє» нашей Церкви, и єй преднякох – парохох по наших руских местох, по вопросу Присоєдиньованя, а з другого, побиц историйни твердзеня дзепоєдних авторох, же Грекокатолїцка Церква у цалє одбавела єдинствени и наймоцнєйши механїзм гамовох у спомнутим процесу.

Перши арґумент др Дюри Гардия обще познати факт, нєспорного и активно безрезервного потримованя идеї Присоєдиньованя Войводини ґу Сербиї 1918. року, з боку грекокатолїцкого пароха новосадского Йована Храниловича.

Поволуюци ше на жридлови документ у фурми Записнїка зоз Народного збору у Дюрдьове, 21. новембра 1918. року, хтори єднозначно потвердзує присуство на собранию Дюрдьовского пароха Дюри Биндаса, и записнїка зоз Народного сходу у Коцуре, 24. новембра 1918. року, хтори потвердзує факт предшедаваня парох Андрия Лабоша – младшого, зоз тим народним збором, автор др Дюра Гарди приходзи до заключеня же аж три мена грекокатолїцких священїкох од пейцох, кельо их у тим чаше було у Бачкей, спомнути у контексту отримованя Народних зборох, а то безсумнїву єднозначно шведочи их потримованє Велькей народней скупштини.

А чи то наисце так? Цо ше дотика Дюрдьовского пароха Дюри Биндаса, єдино чию позицию по вопросу отримованя Велькей народней скупштини жадам розшвитлїц у тим напису, др Дюра Гарди у своєй горе спомнутей роботи приноши историйному факту процивсловне заключенє, же и вон бул єден зоз вождох руского народу у одредзованя историйней, политичней будучносци трох обласцох Бачки, Банату и Баранї после законченя Першей шветовей войни, и поборнїкох їх Присоєдиньованю новоствараюцей держави Кральовини Сербиї 1918. року. Гарди правилно гутори же парох Биндас бул присутни на Народним мишаним сербско-руским собранию на уровню валалу Дюрдьов, хтори мал пред собу циль и задаток вибрац валалских представительох на Вельку народну скупштину у Новим Садзе, союзно зоз политичним актом висловйованя народней волї о Присоєдиньованю Войводини Кральовини Сербиї. Дюрдьовски парох на тим зборе тримал и бешеду и то нє лєм у свойо особне мено, алє у мено рускей грекокатолїцкей заєднїци, но то нє потвердзує автоматски же вон бул прицишнїк швидкосного механїзму з цильом зисцованя политичней идеї Присоєдиньованя. Напроцив, вон бул прешвечени процивнїк того процесу, и жалователь розпаду Угорского отечества хторе тримал як свойо и благосклоно ше, по його думаню, обходзаце, и помагаюце руску народносц и грекокатолїцку церкву.

Зачувани записнїк позарядовей схадзки церковного общества хтори ше находзи у архиви Дюрдьовскей парохиї, отриманей на швето св. Архангела Михаила, 21. новембра 1918. року, после одслуженей шветочней Служби Божей, коло 11.00 годзин у парохиялним квартелю, виноши на самим початку податок, же на нєй було присутни, од 70 до 80 особи. А обсудзовал ше лєм єден єдини, алє «пречежки» (Д. Биндас) предмет. Пре саму чежину вопросу, парох нє жадал принєсц самостойни одвит на вопрос, и вжац цалу одвичательносц принєшеней одлуки на себе самого, та зволал собраниє общества, же би ше и воно у колективним змислу демократично вияшнєло по тим предмету.

Точка розправи собрания була шлїдуюца: Розправа о поволанки дюрдьовского пароха Дюри Биндаса з боку дюрдьовского сербского народного од-бору «же би того истого дня по поладня на 13.00 годзин именовал двох дюрдьовских Руснацох, котри би мали Руснацох заступац на Вельким собранию шицких славянох зоз Бачки, Банату и Баранї, да там виповедза зоз другима делеґатами, же сцу ше отключиц од мадярскей держави и жадаю приключиц ше ґу новей Сербскей держави».

По пречитаней єдиней точки дньового шору собрания, паноцец-парох станул пред присутнима и з глїбоким удихнуцом воздуху виповед «зворушлїве» вступне слово пред цалим собранийом о «днєшнєй смути политических зґодох мадярскей держави». Пущаюци слизу над фактом, же по законченю войни (Першей шветовей) и «Чехо-словаки, Румунє и Серби вельо вармедї уж завжали», парох поставел пред собранийом риторични вопрос: «Цо ми Руснаци маме дзековац свойому отечеству до тераз?», а на поставени вопрос сам дал и одвит: «Шицко! Воно нас у шицким помагало и хранєло и без тей помоци би зме нє мали цо маме: церкву, школу и отримованє истих. Нєблагодарносц ґу мадярскому отечеству найгорше дїло було би зоз страни нашей».

Записнїк позарядовей схадзки общества на самим концу наводзи єдногласне одредзенє собрания, а воно глаши так:

«Дюрдьовски Руснаци до тераз жили у злагоди и любови зоз Сербами – то жадаю и од тераз. То єст и у тим вопросу жадаю остац нєвтрални – обичаї и намаганя Сербох и других народох жадаю и од тераз почитовац – а сами ше мишац нє буду до нїякей политики. Прето анї жаданих двох членох нє думаю виберац».

Зоз таким ришеньом церковного общества дюрдьовски руски парох после законченя руского собрания пошол на годзину пополадню на Скупштину Народного сербско-руского одбору до Валалскей хижи. Скупштина, як дознаваме зоз єй записнїку, хтори зписал сам, там и особнє присутни руски парох Дюра Биндас, поставела пред собранима лєм єдну точку дньового шору: «вибрац штирох членох Сербох и двох Руснацох за Варадин, же би там 25. новембра (1918. року) на Велькей Скупштини шицких славянох зоз Бачки, Банату и Баранї, гласали же сцу спадац под Вельку Сербию» (дословни препис зоз Записнїку позарядовей схадзки Церковного дюрдьовского общества, записнїчар бул сам парох Дюрдьовски - Дюра Биндас).

Зоз Скупштину народного сербско-руского одбору предшедал предсидатель Дьока Зличичь, котри позбераним на самим початку потолковал предмет, а потим, православни сербски парох Жарко Злоколица у своїм слове, як призначує Дюра Биндас у записнїку, зоз одушевийом приял предкладанє о учасци делегатох на Велькей Скупштини у Варадинє. После того виступел руски парох Дюра Биндас зоз словом о тим як шицки Руснацих у злоги, миру и любови жили зоз сербским народом, и же то и далєй жадаю, а потим поволал при-сутних Сербох, гуторяци «же би нє вжали за зле кед Руснаци дюрдьовски у тим вопросу нєвтрални останю, же нє жадаю Сербом чкоду, алє нє можу за тераз анї з нїма исц».

Розумлїве же ше таке одредзенє дюрдьовских Руснацох валалу, звождоване з парохом Дюром Биндасом, нє спачело присутним Сербом. Як у записнїку записане стої, таке ришенє ше окреме нє полюбело дохторови Дьордєтови Дундєрскому и учительови Кириловичови. Но теди ше одбул шмели, и велькей нашей уваги мужествени поцаг даскелїх там присутних Руснацох, хтори виступели зоз нєодобрйованьом принєшеней одлуки церковного руского общества, и з висловно твардо ришеним жаданьом мац учасц у пририхтуюцей Велькей Скупштини у Варадинє. Роботне цело Одбору уважело самовольне спроцивйованє даскелїх Руснацох одлуки церковного общества и поволало собраниє, же би ше винєсли мена двох руских членох хтори ше найду у валалскей делеґациї на Вельку Скупштину до Нового Саду. Гласанє присутних довириє буц делеґатом на тей историйней подїї – Велькей Скупштини о Присоєдинєню Войводини ґу Кральовини Сербиї дало штиром Сербом: др Дьорєтови Дундєрскому, Дьордєтови Дїдкови, Дьордєтови Зличичьови и Дьордєтови Илинови, а од Руснацох були вибрани Андрий Киш-Адамов и Микола Гаргаї, и попри того же, як то руски парох Дюра Биндас зоз нєзадовольством призначел у записнїку, «нїхто од нїх нє мал полномоц од народу».

И цо на самим концу повесц, яке становиско мало руске дюрдьовске жительство по вопросу историйней подїї Присоєдиньованя Войводини ґу Сербиї 1918. року. Очиглядне нє єдинствене з обачлївим розщипом медзи руску елиту у хторей бул насампредз парох и малочислена интелиґенция, насампредз буджетнїки мадярскей держави, односно їх службенїки – даскелї учителє державней мадярскей школи, а на другим боку стал народ котри зоз симпатию патрел на процеси ствараня новей держави зоз державотворним славянским елементом. Безсумнїву з поческосцу конєчне виборйованє своїх двох пред-ставительох на Вельку Скупштину, бул правилни, розсудни и добру будучносц обецуюци поцаг славянски орєнтованих и симпатизуюцих дюрдьовских Руснацох «нїзшого» преважно парастского и ремесельнїцкого народного пасма, цо ше у наиходзацим периодзе, аж по нєшкайши часи, укаже як єдина правилна дїя, и подполно хасновита у шицких поглядох цалому рускому єству.

У Дюрдьове, 05.01.2019.